О5о саас - ураты. Кини тулалыыр эйгэни кырка5а суох ыраас хара5ынан сатаан керер, киниттэн уерэр, кинини мунура суох дьиктиргиир. Бу кэмнэ уьуктара буолуо о5о дьиннээх иэйиитэ, дьо5ура, кэрэттэн уерэр, дьоллонор кэмэ. Учуутал о5ону кытта маннык кэмнэ алтыьарынан дьоллоох. Бу кэмнэ о5о дьо5урун таба керен, сайдар усулуобуйа олохтонор.
Онно олорор сир уратыта улахан сабыдыаллаах.
Таатта5а улуу суруйааччылар уутуйан уескээбит сирдэрэ. Чычымахха айар тыл а5ата Ексекулээх Елексей, сааскы кэм сэьэнньитэ Амма Аччыгыйа, саха бастакы народнай поэта Эллэй тереебуттэрэ. Тереебут дойду тыына киьи оло5ун сыалыгар улахан оруоллаах.
Мин тереебут тылым учуутала буолан тахсарбар, бастатан туран, Тааттам сирэ, Чычыма5ым алааьа куус, санаа уонна тирэх буолбуттара буолуо. Иккиьинэн, олох суолугар керсер утуе дьон куустээх сабыдыала. Миэхэ тереебут ийэ тылым сумэтин эппэр-хааммар инэрбит, учуутал идэтин баьылыырбар бигэ тирэх буолбут бастын уьуйааччылардаахпын. Оскуолатаа5ы кэмнэрбэр кылааьым салайааччыта, саха тылын учуутала Евдокия Ивановна Софронова тыл, литература уруоктарыгар умсугуппута. Кэлин Булуу педагогическай училищетыгар уерэнэр кэммэр сырдык ыраас дууьалаах учууталым Ульяна Федоровна Кондакова саха тылын учуутала буоларбар туьаайбыта. Дьэ бу кэмтэн ыла мин иннибэр тыл, уобарас, ыра санаа, айар ба5а уьуга кестубэт киэн-нэлэмэн суола арыллыбыта. Бу кэмтэн мин ессе куускэ тереебут тылбын таптаабытым.
Ол кэмтэн 25 сыл биллибэккэ кетен ааста. Оло5ум саамай кэрэ кэмэ - ыччаты кытта биир кыьал5а5а, биир эйгэ5э сылдьыы, алтыьыы. "Учуутал идэтэ - уьулуччу ураты уус киьиэхэ холоонноох" диэн учууталым У.Ф.Кондакова этиитигэр толору себулэьэбин. Син-биир тимири уьаарар кэриэтэ, учуутал о5о дууьатын уматар, уйул5атын олохтуур, хатарар.
Тереебут тылы оскуола5а уерэтии сыалынан уерэнээччилэргэ тыл баайын, кэрэтин биллэрии, ыраастык санарыы, учугэйдик аа5ыы уона таба суруйуу дьо5урдарын инэрии буолар.
Учуутал быьыытынан сылтан сыл олох уларыйыытыгар, сайдыытыгар сеп тубэьэн, сана технологияны баьылаан, о5олорбун кытта тэннэ сайдабын. Миэхэ Макаренко, Шаталов, Ушинскай, Шишигина, Филиппова, Поликарпова уо. д. а. методикалара ордук чугас. Кинилэр ырытыылара, анаарыылара, тумуктээьиннэрэ улэбэр быьаччы сыьыаннаахтар.
Хас биирдии учуутал бэйэтэ кыайа-хото тутар, уерэтэригэр табыгастаах ньымалаах буолар. Мин улэм биир сурун хайысхата - тылынан айар дьо5уру сайыннарыы. Бастатан туран, айар дьо5ур сайдыыта - ситиьиилээх буолуу биир терутэ буолар. Уруогунан эрэ мунурдаммакка Ийэ тыл сайдар усулуобуйатын тэрийэн, айар дьо5ур ненуе о5ону олоххо бэлэмниир, сахалыы сиэрдээх киьини иитэр сурун санаа тула улэлиибин.
Уерэнээччи айар дьо5урун арыйар улэтинэн ейтен суруйуу буолар. Айар улэни тэрийии уус-уран айымньыга оло5урар, тирэ5ирэр. Кыра кэпсээни, хоьоону айыы, айыл5аны ойуулааьын, дьуьуйуу, ханнык эмэ быьыыны-майгыны тойоннооьун аа5ыыны кытта ыкса ситимнээх. Уус-ураннык хоьуйууга норуот тылынан айымньытыттан уонна тыл маастарын айыытыттан уерэниэххэ сеп. Дьэ ол иьин аа5ыыга ке5улээьин улэтэ чиэппэр аайы оскуола библиотекатын ненуе ыытыллар.
Сиэр-майгы тереебут тыл, литература уруоктарыгар олохтонор диэн этэллэр. Онтон учуутал о5ону олоххо бэлэмниир эбээьинэстээх. Теье элбэх уерэнээччин олоххо бэйэтин суолун таба тайанан, дьоллоохпун дэнэринэн учуутал улэтин хаачыстыбата кестере буолуо.
Саха киьитин биир уратыта - ирэ-хоро кэпсэтии, сэьэргэьии. Ордук саха литературатын уруоктарыгар сэьэргэьэр то5оостоох. Бу кэмнэ учуутал уонна уерэнээччи икки ардыгар истин сыьыан хаьан да кэьиллибэт, ис дууьаттан тахсар хардарыта ытыктаьыыга уонна тапталга оло5уруохтаах. Маннык эрэ буолла5ына бэйэ5эр чугас, ыкса улэлэьэр, айар о5о эйиэхэ аьыллар, санаатын аьа5астык этэр.
Талаан киьи аайы бэриллибэт. Айар талааннаах о5о теье да элбэ5э суо5ун иьин, айар дьо5урдаах о5о биьиги оскуола5а а5ыйа5а суох. Оту-маьы, уену-кейууру, айыл5а кестуулэрин кэтээн кере, се5е-махтайа, туохха эрэ холуу, хоьуйа, ейдеебетун элбэхтик ыйыта сылдьар о5ону бэлиэтээн, кэтээн керен, бэйэм бол5омтобор ылабын. Кини салгыы сайдарыгар "Ийэ тыл" кружок сабыдыала улахан. Кружок 1993 сылтан былааннаахтык улэлээн кэллэ. Манна о5о тылын байытар, санарар санатын сайыннарар улэлэр элбэхтэр. Араас тема5а о5о бэйэтин санаатын суруйуута, хоьуйуута учууталы кытта тэннэ улэлэнэр. Кружок театральнай студия оруолун эмиэ толорор. Сцена5а анаан дьуьуйуу, спектакль туруоруллар. Бу улэ барыта айар талааннаах о5о салгыы сайдарыгар кеме, тирэх буолара саарба5а суох.
Тереебут тыл учууталлара уксубут тус улэбит сэргэ общественнай улэнэн эмиэ дьарыктанабыт. Ол сиэринэн, нэьилиэк тереппуттэрин кытта ыкса ситимнээхтик улэлиир сыаллаах "Утум" айар талааннаахтар тумсуулэрэ тэриллибитэ. О5о уонна тереппут айар тумсуулэрэ бииргэ алтыьыыларын учуутал былаанныыр. Маннык алтыьыы тэриллиитэ о5о личность быьыытынан олохтонуутугар, культураны, билиини инэринэригэр, бэйэтин бэйэтэ тойонноноругар уонна сайыннарарыгар кемелеех.Тумсуу улэтин тумугунэн айар улэ хомуурунньуга уонна сцена5а турбут дьуьуйууну, спектаклы устуу, киэн эйгэ5э тар5атыы буолар. О5о да, улахан да киьи иннигэр айар-тутар аартык арылларыгар, салгыы сайдарыгар, бэйэбин тереебут тыл учууталын быьыытынан уратыбын кердерербер тумсуу кырата суох кемелеех.
Уерэппит о5олорбуттан уонтан тахса о5о саха тылын, литературатын, терут культуратын учууталын идэтин баьылаан, иитэр-уерэтэр улэ уустук суолун аартыгын арыйан айаннаан эрэллэриттэн уерэбин.
Онон айар суол аартыгынан айаммыт сал5анар.